Xinjiang Yapuliza Uhai Mpya na Mtindo Katika Urithi wa Dunia wa Utenzi wa “Manas”

Wakati midundo yenye nguvu ya toleo la rock la “Manas” lililotumbuizwa na wasanii wachanga wa Xinjiang ilipojaza anga, Jangnur Turganbay, gwiji mwenye uzoefu wa zaidi ya miongo minne katika kutumbuiza utenzi huo, alihamasika upya.

Toleo hili liliunganisha kwa ubunifu chombo cha kiasili cha nyuzi cha Wakirgiz kinachoitwa komuz na gitaa la umeme pamoja na gitaa la besi.

“Utenzi huu wa kale umehuishwa. Ubunifu wa aina hii unaweza kuwasaidia vijana wengi zaidi kuupenda,” alisema mhifadhi maarufu wa “Manas” kutoka Wilaya ya Kizilsu yenye mamlaka ya kujitawala ya Wakirgiz, katika Mkoa unaojitawala wa Xinjiang Uygur, kaskazini-magharibi mwa China.

“Ana ujasiri wa mbwa mwitu mwenye njaa. Ana tabia ya simba mwenye nguvu. Ana sura ya joka kuu...”

Mashairi haya yanaonyesha jinsi utenzi unavyosimulia simulizi za shujaa Manas na vizazi saba vya ukoo wake katika mapambano yao yasiyokoma dhidi ya nguvu za uovu — yakidhihirisha hulka isiyoshindwa na roho ya mshikamano, uvumilivu na maendeleo.

Kwa karne nyingi, sanaa hii, yenye mtindo maalum wa kuimba kwa midundo, imerithishwa kwa mdomo na wasanii wa jadi.

Siku hizi, utenzi huu — uliowekwa kwenye Orodha ya Wawakilishi wa Urithi Usioshikika wa Binadamu ya UNESCO mwaka 2009 — unahifadhiwa vizuri, umetafsiriwa katika lugha nyingi na unatumbuizwa kitaifa kote.

China imejitolea kulinda tamaduni za kikale za makabila yote, ikiwemo Wakirgiz ambao wameishi Xinjiang tangu nyakati za kale.

UHIFADHI: KUTOKA MAPOKEO YA MDOMO HADI REKODI ZA MAANDISHI

Manaschi ni jina la mwimbaji wa jadi anayesimulia utenzi wa “Manas.” Jangnur Turganbay, aliyerithi utenzi huu kutoka kwa babu yake akiwa mtoto, ni mmoja wao.

“Kwa muda mrefu, ni wachache sana walioweza kuwa Manaschi,” alieleza.

Kumudu utenzi huu wa mdomo — wenye urefu mara 18 zaidi ya Odyssey ya Homer — si jambo dogo. Hadithi hii ni pana na inaweza kuchukua miezi kadhaa kuieleza yote, kulingana na msanii huyo mwenye umri wa miaka 59.

“Kurithisha ‘Manas’ si kazi rahisi hata kidogo,” aliongeza Jangnur Turganbay.

Hata hivyo, katika miaka ya hivi karibuni, “Manas” umehifadhiwa vyema zaidi na wasanii wake wamepata msaada mkubwa zaidi. Machi mwaka huu, Jangnur Turganbay aliteuliwa kuwa mhifadhi mwakilishi wa kitaifa wa “Manas.”

Kwa sababu hiyo, sasa hupokea ruzuku ya kila mwaka ya yuan 20,000 (takriban dola za Kimarekani 2,800) kutoka serikali kusaidia juhudi zake za kuhifadhi na kukuza utenzi huo.

Tangu miaka ya 1960, serikali ya China imekuwa ikiandaa wataalamu wa tamaduni kuwatafuta wasanii wa jadi wa “Manas” na kurekodi utumbuizaji wao. Jusup Mamay, mtu pekee aliyewahi kujulikana kuimba utenzi wote kwa ukamilifu, alifariki mwaka 2014 akiwa na umri wa miaka 97. Kwa bahati nzuri, utumbuizaji wake mzima umehifadhiwa kupitia kanda na maandishi.

“Mbali na Jusup Mamay, Manaschi wengine waliweza tu kuimba sehemu za utenzi huo. Ndiyo maana maandiko ya maandishi ni muhimu — yanahifadhi simulizi kwa vizazi vijavyo,” alisema Zayir Jumeshi, mkurugenzi wa kituo cha utafiti na ulinzi wa Manas katika Wilaya ya Kizilsu.

Machapisho ya “Manas” yametolewa kwa lugha ya Kirgiz, yakiwa na zaidi ya mistari 230,000 ya utenzi huo — na yametafsiriwa pia kwa Kichina, Kazak na lugha nyingine. Tafsiri ya Kiingereza inaendelea kwa sasa kama sehemu ya jitihada za kushirikisha simulizi hii na tamaduni za China kwa hadhira ya kimataifa.

UMAARUFU: KUTOKA UTAMADUNI WA WACHUNGAJI HADI JUKWAA LA KITAIFA

Kabila la Wakirgiz nchini China lina historia ndefu ya ufugaji, na simulizi za Manas zinaendelea katika nyanda za malisho. Hadithi za utenzi zimekuwa kitovu cha utamaduni wa Wakirgiz, ikiwemo sherehe, harusi na maadhimisho.

Awali, “Manas” uliimbwa kama wimbo wa sauti ya solo. Mwaka 1984, uliwekwa jukwaani kwa mara ya kwanza. Tangu wakati huo, umejumuisha aina mbalimbali kama kwaya, muziki wa ala na maigizo ya dansi — mara nyingi yakitumia ala za kiasili kama komuz na jaw harp.

“‘Manas’ unajumuisha falsafa, maadili na thamani za kifani. Unastahili kuboreshwa kwa ubunifu na kuendelezwa kwa njia bunifu,” alisema Adili Jumeturdi, mtafiti katika Taasisi ya Fasihi ya Makabila, Chuo cha Sayansi ya Jamii cha China. Alisisitiza kwamba utenzi huu ni hazina ya taifa la China.

Katika jumba la michezo la mji wa Artux, Wilaya ya Kizilsu, tamthilia ya nyimbo na dansi inayotokana na “Manas” — ikionyesha kuzaliwa, harusi na vita vya shujaa — imeoneshwa zaidi ya mara 750 tangu 2023, na imevutia jumla ya watazamaji wapatao 90,000.

Mei mwaka huu, mwimbaji na mtunzi wa miaka 45 Memetturghan Eysek na wenzake walitumbuiza toleo la rock la “Manas” mjini Nanjing, Mkoa wa Jiangsu mashariki mwa China, umbali wa maelfu ya kilomita kutoka Xinjiang. Onyesho hili liliunganisha midundo ya kisasa yenye nguvu na mtindo wa jadi wa utenzi huo.

“Toleo la rock linasikika la kisasa na linawavutia vijana. Tunataka kushika usikivu wao,” alisema. Bendi hiyo pia imejumuisha maneno ya Kichina ili kufanya simulizi liwafikie hadhira pana zaidi.

Kuanzia nyanda za juu za Pamir hadi majukwaa ya kitaifa, bendi hiyo imepanua wigo wake. Mwaka 2024, Memetturghan Eysek alitumbuiza “Manas” katika Sikukuu ya Mwaka Mpya wa Kichina, akiwa na wasanii wa Kimongolia waliokuwa wakitumbuiza utenzi wa “Jangar” na wasanii wa Kitibeti waliokuwa wakitumbuiza “Mfalme Gesar.”

“Epiki zote tatu zinahifadhiwa vyema nchini China. Wasanii kutoka maeneo na makabila tofauti hubadilishana mawazo na kuendeleza epiki hizi,” alisema.

USHIRIKIANO: KUTOKA MABADILISHANO YA KITAMADUNI HADI SHERIA

Julai mwaka huu, kwenye tamasha la 11 la utalii wa kitamaduni la kimataifa la Manas huko Xinjiang, Makhabat Alibekova, mwanzilishi wa taasisi ya utafiti wa kitamaduni ya Kyrgyzstan-China, alivutiwa sana na utumbuizaji wa pamoja kati ya Jangnur Turganbay na mvulana wa miaka mitano.

“Nimeguswa na shauku ya vijana hapa kujifunza ‘Manas.’ Jitihada za China kulinda utenzi huu zinatoa uzoefu wa thamani kwa Kyrgyzstan,” alisema. Alionyesha matumaini ya kuimarishwa kwa ushirikiano kati ya nchi hizo mbili katika kulinda utenzi huu wa kishujaa.

Wakati wa tamasha, karibu wataalamu 150, warithi wa urithi usioshikika wa kitamaduni na wawakilishi wa utalii wa kitamaduni kutoka China, Kyrgyzstan na nchi nyingine walibadilishana mawazo kuhusu ulinzi, urithishaji na ubunifu wa “Manas.”

Ili kuhifadhi na kukuza urithi wa kitamaduni, ikiwemo “Manas,” Xinjiang pia imeendelea kuimarisha ulinzi wa kisheria.

Tarehe 1 Mei 2025, kanuni za kikanda za kuhifadhi utenzi wa “Manas” zilianza kutumika — zikiwa na vifungu 26 vinavyobainisha hatua za kimfumo za kulinda urithi huu wa Wakirgiz, ikiwemo mbinu za urithishaji, utafiti, tafsiri, uchapishaji, na ubunifu wa kifasihi na kisanii.

Kanuni hizi zinahimiza matumizi sahihi ya rasilimali za kitamaduni za “Manas” ili kuendeleza bidhaa na huduma za kitamaduni — na kuunga mkono ubunifu wa kisanaa katika fasihi, maigizo, upigaji picha, pamoja na filamu na televisheni.

“Ulinzi wa kisheria hakika utatoa msaada thabiti zaidi kwa ‘Manas.’ Kupitia njia mbalimbali, utenzi huu utajulikana zaidi kwa watu wengi,” alisema Memetturghan Eysek.