Hata kama jitihada za amani kuhusu mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (DRC) zinaonekana kupata mwanga katika makaratasi, hali halisi ardhini inabakia kuwa ngumu.
Kundi la waasi la March 23 Movement (M23) limetangaza kutuma ujumbe mdogo mjini Doha, lakini likasisitiza kuwa jukumu lao limezuiliwa kwa masuala ya kiufundi pekee katika mazungumzo yanayoendelea katika mji mkuu wa Qatar, na hivyo kuzuia majadiliano mapana ya kisiasa.
Wakati huohuo, katika Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa (UN), maafisa walisema madhara ya vita kwa raia yanaendelea kuongezeka na kwamba ahadi za kusitisha mapigano zimerudiwa mara kwa mara bila kutekelezwa.
Diplomasia Yakutana Na Hali Za Vita
Ijumaa, Agosti 22, katika mkutano wa wanahabari mjini Goma, makao makuu ya mkoa wa Kivu Kaskazini yaliyo chini ya udhibiti wa M23 tangu Januari, kiongozi wa kisiasa wa kundi hilo, Bertrand Bisimwa, alitangaza kuwa timu ya wajumbe wawili imetumwa Doha “kujadili tu mbinu za usitishaji mapigano na kuachiliwa kwa wafungwa.”
Alisisitiza kuwa jukumu la ujumbe huo limeainishwa wazi na halihusishi mazungumzo mapana zaidi.
Kauli hizo ziliambatana na juhudi za Qatar kurejesha usuluhishi kati ya serikali ya DRC na M23, kufuatia kutiwa saini kwa Azimio la Kanuni Msingi mnamo Julai 19 mjini Doha. Azimio hilo lilikuwa limepanga mazungumzo yaanze kufikia Agosti 8 na kukamilika kwa makubaliano kamili ifikapo Agosti 18.
Tarehe hizo zote mbili zimepita, na Doha ndiyo imebaki jukwaa pekee ambako pande hizo mbili zimekutana moja kwa moja wiki za hivi karibuni. Saa chache tu baada ya mkutano wa M23 mjini Goma, Naibu Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa anayeshughulikia Afrika, Martha Ama Akyaa Pobee, aliwapa taarifa wajumbe wa Baraza la Usalama mjini New York kuhusu kuzorota kwa hali ya usalama.
Alikiri kuwepo kwa “maendeleo ya kutia moyo” katika diplomasia, akitaja Makubaliano ya Washington yaliyotiwa saini mnamo Juni 27 kati ya DRC na Rwanda na Azimio la Doha la Julai 19, lakini akaonya kuwa “hali ya usalama ardhini haijaendana na hatua zilizopatikana katika medani ya kidiplomasia.”
Pobee alieleza wasiwasi mkubwa, akibainisha tamko la Kamishna Mkuu wa Haki za Binadamu wa UN, Volker Turk, kwamba M23 lilihusika na mauaji makubwa mwezi Julai, ambapo raia 319 waliuawa kwa umati katika eneo la Rutshuru, jimbo la Kivu Kaskazini.
Aidha, alieleza “kupiga hatua kwa utaratibu” kwa waasi katika maeneo ya Masisi, Walikale na Lubero mkoani Kivu Kaskazini, ambapo waliteka maeneo yaliyokuwa chini ya vikundi vya wenye silaha vya kienyeji vilivyokuwa vikihusiana na wanamgambo wa kiserikali wa Wazalendo.
Wakati huohuo, katika jimbo la Kivu Kusini, vyombo vya habari vya ndani viliripoti kuwa wapiganaji wa M23 waliteka kijiji cha Lubumba katika eneo la Uvira mnamo Agosti 23, baada ya kuvuka mto Lushiji.
Kuanguka kwa Lubumba, kilicho kitovu cha barabara kuu, kumezua hofu kwamba Uvira, ambacho kwa sasa kinatumika kama makao ya muda ya kiutawala baada ya Bukavu kuangukia mikononi mwa M23 mwezi Februari, huenda nacho kikazingirwa.
“Ushirikiano katika mchakato unakaribishwa, lakini hauwezi kuchukua nafasi ya usitishaji wa kweli wa mapigano ardhini ili kumaliza masaibu ya vita mashariki mwa DRC,” Pobee aliambia Baraza la Usalama la UN.
Mazungumzo Ya Doha Yakikumbatwa Na Utata
Mchakato wa amani wa Doha, uliokuwa ukionekana kama hatua kubwa, sasa unakabiliwa na mustakabali wenye mashaka.
Wiki iliyopita, Qatar ilipeleka rasimu ya makubaliano kwa pande zote mbili, lakini mazungumzo zaidi yamekwama kutokana na masharti yaliyowekwa na M23, kwa mujibu wa vyanzo vya kidiplomasia.
“Tukimaliza hatua hii, tunaweza kuendelea na mengine,” alisema kiongozi wa kisiasa wa M23, Bisimwa, akirejelea ujumbe wa wajumbe wawili wenye jukumu lililoainishwa pekee waliopo Doha. Alizungumzia kuhusu “vizuizi” katika mchakato wa Doha, akishutumu serikali ya DRC kwa kushindwa kuheshimu vipengele muhimu vya Azimio la Doha. M23 linasisitiza kuwa wanachama wake walioko kizuizini lazima waachiliwe kabla ya mazungumzo mapana kuendelea.
Bisimwa pia alidai kuwa rasimu ya makubaliano “ilitoka Kinshasa,” akisema waraka huo ulikabidhiwa kwa wasuluhishi “kwa lengo la kupoteza muda, kugeuza mjadala kutoka masuala muhimu ambayo yalihitaji kushughulikiwa kabla ya kuingia awamu ya pili ya kushughulikia sababu kuu za mizozo.”
Kinshasa bado haijajibu moja kwa moja kauli hizi lakini imesisitiza “kujitoa kwa dhati” katika mazungumzo ya kujenga huku ikibainisha dhamira yake ya kutetea uhuru wa taifa na kurejesha amani ya kudumu mashariki mwa nchi.
Pande zote mbili zinaendelea kushutumiana kwa kukiuka usitishaji mapigano uliokubaliwa Doha.
Katika kikao cha Baraza la Mawaziri kilichofanyika Ijumaa, Naibu Waziri Mkuu na Waziri wa Mambo ya Ndani, Jacquemain Shabani, alieleza kile alichokiita “ukiukaji unaoendelea na wa wazi” wa M23 huko Kivu Kaskazini na Kaskazini mwa Kivu Kusini dhidi ya Azimio la Doha na pia dhidi ya Azimio namba 2773 la Baraza la Usalama la UN, kulingana na kumbukumbu rasmi.
Azimio 2773, lililopitishwa Februari 2025, linaitaka Rwanda kusitisha msaada kwa M23 na kuondoa majeshi yake kutoka DRC bila masharti, huku likiitaka DRC kusitisha msaada kwa makundi fulani ya waasi, hasa Vikosi vya Kidemokrasia vya Ukombozi wa Rwanda (FDLR), kundi linalodaiwa kuhusika na mauaji ya halaiki ya 1994 dhidi ya Watutsi.
Kwa upande wake, M23 limesema kuna “ukiukaji unaoendelea na wa wazi” wa usitishaji mapigano unaofanywa na vikosi vinavyohusiana na serikali. Katika tamko lililotolewa Jumapili, kundi hilo lilidai kuwa vitengo, vikiwemo “wauaji wa kulipwa wa kigeni,” vilianzisha mashambulizi tangu mchana wa Jumapili dhidi ya maeneo yenye watu wengi wa Kadasomwa, eneo lenye utajiri wa madini mkoani Kivu Kusini, na kusababisha vifo vingi pamoja na wakazi kukimbia kutokana na mashambulizi ya ndege zisizo na rubani.
Maafa Ya Kibinadamu Yanaongezeka
Wakati diplomasia ikipata mtikisiko mpya, janga la kibinadamu mashariki mwa DRC limefikia viwango vya kutisha. Kwa mujibu wa UN, zaidi ya watu milioni 28 nchini kote wanakabiliwa na uhaba mkubwa wa chakula, huku zaidi ya milioni 7 wakiwa wakimbizi wa ndani, wengi wao wamelazimika kuhama mara kadhaa.
Pobee, Naibu Katibu Mkuu wa UN anayeshughulikia Afrika, alisema DRC inakabiliwa na “moja ya dharura kali zaidi za kibinadamu duniani.”
Familia zimepoteza mashamba yao, mavuno yameporwa, na vyanzo vya maisha ya msingi vimeporomoka huku uhaba wa chakula ukipanda, alisema. Mashambulizi ya hivi karibuni ya M23 na yale ya Allied Democratic Forces (ADF) yameongeza kwa kiasi kikubwa idadi ya vifo vya raia, huku wahudumu wa kibinadamu wakiendelea kuhatarisha maisha yao kufikisha msaada mdogo. Vilevile, ukatili wa kingono unaohusiana na vita unaendelea, pamoja na uandikishaji wa watoto kwa nguvu.
ADF, iliyoundwa miaka ya 1990 na makundi ya upinzani ya Uganda na ambayo sasa imeunganishwa na Islamic State, imeongeza mashambulizi yake Kivu Kaskazini na jimbo jirani la Ituri tangu mwezi uliopita, ikiwalenga raia moja kwa moja.
Hata hivyo, Pobee alisisitiza kwamba ingawa hali ardhini inabakia mbaya, ushirikiano wa dhati wa pande husika, pamoja na msaada wa pamoja wa jumuiya ya kimataifa, bado unaweza kusaidia kuweka msingi wa amani ya kudumu. “Hatuwezi na hatupaswi kukubali mateso makali na ukatili unaojirudia ambao ni jambo la kawaida mashariki mwa DRC,” aliambia Baraza la Usalama la UN.
“Katika kipindi hiki nyeti kwa DRC na ukanda mzima, ni muhimu baraza hili litoe uzito wake wote kwa juhudi za sasa za amani, sambamba na kutumia ushawishi wake kuhakikisha heshima na utekelezaji wa Azimio 2773,” Pobee alisema.
© Radio Jambo 2024. All rights reserved