NAIROBI, KENYA, Jumatano, Septemba 17, 2025 — Muungano wa United Democratic Alliance (UDA) na Orange Democratic Movement (ODM) umepewa mgao wa Sh1.21 bilioni kutoka Mfuko wa Vyama vya Kisiasa kwa mwaka wa fedha wa 2025-26.
Mgao huo mkubwa umeorodheshwa kwenye Gazeti Rasmi la Serikali lililochapishwa na Msajili wa Vyama vya Kisiasa.
Unabainisha mgao usio sawia wa jumla ya Sh1.94 bilioni, ukithibitisha udhibiti wa vyama hivyo viwili vilivyoingia katika makubaliano ya ushirikiano mwezi Aprili mwaka huu.
Kupitia umoja wao, wachezaji hao wakuu wa kisiasa wanatarajiwa kudhibiti hazina kubwa itakayoviweka vyama vyao katika nafasi bora ya maandalizi kuelekea uchaguzi mkuu wa 2027.
Kulingana na Gazeti Rasmi, UDA itapokea mgao mkubwa wa Sh789.7 milioni, sawa na zaidi ya asilimia 40 ya mfuko mzima.
ODM inafuata kwa mbali, lakini bado inapata mgao mkubwa wa Sh421.8 milioni, ikiwakilisha takriban asilimia 22 ya fedha hizo.
Kwa pamoja, vyama hivyo viwili vitadhibiti takriban Sh1.211 bilioni, au asilimia 62.3 ya jumla ya Sh1.94 bilioni zilizotolewa kwa vyama 47 vilivyostahiki.
Nguvu hii ya kifedha inapita kwa kiasi kikubwa mgao wa vyama vingine 45 vilivyosalia, ambavyo vitagawana Sh729 milioni pekee.
“Fedha zilizotolewa zitasambazwa kila robo mwaka mara tu zitakapopokelewa kutoka Hazina ya Kitaifa,” alisema Sophia Sitati, Kaimu Msajili wa Vyama vya Kisiasa.
Wanufaika wengine wakuu, ingawa wako nyuma sana ukilinganisha na UDA na ODM, ni Jubilee Party, ambayo itapokea Sh184.8 milioni.
Chama cha Wiper Patriotic Front, kinachoongozwa na Makamu wa Rais wa zamani Kalonzo Musyoka, kimetengewa Sh98.8 milioni.
Vyama vingine vya upinzani vitakavyopata mgao ni pamoja na Democratic Action Party (DAP-K) cha Waziri wa zamani wa Ulinzi Eugene Wamalwa, kitakachopokea Sh43.2 milioni.
Chama cha aliyekuwa Naibu Rais Rigathi Gachagua—DCP—hakistahiki mgao wowote kwani hakina viongozi waliochaguliwa.
Sitati alieleza kuwa mgao wa Sh1.94 bilioni unajumuisha mgao wa kawaida wa Sh1.4 bilioni na Sh539 milioni kwa mujibu wa uamuzi wa mahakama uliofaa vyama hivyo mwezi Mei.
Pia inajumuisha Sh2.9 milioni zilizokuwa za chama cha ANC cha Musalia Mudavadi, kilichovunjwa na kuunganishwa na UDA.
“Salio kutoka chama cha Amani National Congress (Sh2.9 milioni) kitapeanwa pamoja na mgao wa robo ya kwanza,” alisema msajili huyo.
Hata hivyo, ODM kupitia katibu mkuu wake na Seneta wa Nairobi Edwin Sifuna alisema mgao uliotolewa haukidhi mahitaji. “Madai ya ODM ni Sh12 bilioni,” alisema.
Wachambuzi wanasema mgao huu unathibitisha nguvu ya kifedha ya vyama hivyo viwili vikuu.
Waangalizi wanaonya kuwa hazina hii kubwa inaendeleza udhibiti wao na kufanya iwe vigumu zaidi kwa vyama vidogo kushindana kwa usawa.
Wilson Muna wa Chuo Kikuu cha Nairobi na Michael Otieno, katika tathmini ya ufadhili wa vyama, walisema, “Vyama vidogo vinaendelea kudharauliwa kwani mgao unakokotolewa kulingana na kura zilizopatikana na kila chama kwenye uchaguzi mkuu uliopita.”
\
Mwanachama mmoja wa chama kidogo, akizungumza kwa sharti la kutotajwa, alisema, “Kwa zaidi ya bilioni moja kati yao, UDA na ODM wanaweza kufadhili mikutano ya mashinani, kampeni kubwa za matangazo, na kulipa wafuasi kwa njia ambayo hakuna chama kingine kinachoweza. Hii haileti usawa; bali inapindisha uwanja wa ushindani kwa faida yao.”
Mfuko wa Vyama vya Kisiasa unasambazwa kulingana na kanuni zilizowekwa kwenye Sheria ya Vyama vya Kisiasa.
Sehemu kubwa ya mfuko huu (Sh1.4 bilioni) inasambazwa kulingana na idadi ya kura zilizopatikana na kila chama kwenye uchaguzi mkuu uliopita.
Mgao wa mahakama umetokana na suluhisho la kisheria kuhusu fedha zilizozuiliwa hapo awali, uliotolewa kwa ODM.
Jaji Chacha Mwita aliamua kwa faida ya vyama hivyo baada ya serikali kukata Sh800 milioni kutoka kwa mfuko huo katika bajeti ya nyongeza.
Mgao mkubwa wa UDA unatokana moja kwa moja na ushindi wake katika uchaguzi mkuu wa 2022, ambapo Rais William Ruto alishinda urais kwa tikiti yake.
Chama hicho pia kilipata wingi wa viti katika Bunge la Kitaifa (140 – Wabunge 119 na Wawakilishi Wanawake 21) na Seneti (22), kwa jumla kushinda viti 701.
Mgao wa ODM unaakisi nafasi yake kama chama kikuu cha upinzani na matokeo mazuri kwenye uchaguzi.
Chama hicho kinachoongozwa na Raila Odinga kilishinda viti 83 vya Bunge la Kitaifa na maseneta 13 mwaka 2022, kwa jumla viti 425.
Wiper Patriotic Front ilishinda viti 100, ikiwa na wabunge 21 na maseneta watatu.
Spika wa Bunge la Kitaifa Moses Wetang’ula kupitia Ford-Kenya amepangiwa Sh35.3 milioni kwa viti vyake 41 (wabunge 6, seneta mmoja, gavana mmoja na Madiwani 33).
DAP-K, inayopokea Sh43.2 milioni, ilishinda viti 34 mwaka 2022, ikiwemo gavana mmoja, wabunge watano, na Madiwani 28.
United Democratic Movement inayoongozwa na Seneta wa Mandera Ali Roba itapokea Sh36.8 milioni, huku chama cha kihistoria cha Kanu kikitengewa Sh32 milioni.
Chama cha Kiraitu Murungi, Devolution Empowerment Party (Mbus), kimepewa Sh18.8 milioni, Maendeleo Chap Chap Sh17.3 milioni, Pamoja Africa Alliance (Sh15.7 milioni), na The Service Party cha Mbunge wa Laikipia Mashariki Mwangi Kiunjuri Sh14.4 milioni.
Chama cha Martha Karua, People’s Liberation Party, kimepata Sh10.3 milioni; UPIA (Sh12.4 milioni), MDG cha Mbunge wa Ugenya David Ochieng’ (Sh13.4 milioni), UPA (Sh11.9 milioni), Kenya Union Party (Sh13 milioni), Chama Cha Mashinani (Sh11 milioni) na Tujibebe (Sh10.3 milioni).
Kwa vyama vidogo kadhaa, mgao ni kidogo—ukianzia Sh5 milioni hadi Sh9 milioni pekee.
Fedha hizi, ingawa ni muhimu kwa shughuli za vyama vidogo, hazitoshi kufadhili kampeni za kitaifa zenye ushindani mkubwa.
Vyama vinapewa fedha ili kuendeleza uwakilishi bungeni na katika mabunge ya kaunti, kuunda sera, na kukuza ushirikishwaji wa makundi yaliyo pembezoni.
Pia hutumia fedha za walipa kodi kuimarisha umaarufu, kulipia huduma na gharama nyingine za kiutawala, ikiwemo kodi ya ofisi za vyama.
Hata hivyo, usimamizi wa matumizi halisi unasalia kuwa suala la wasiwasi wa umma, huku ukaguzi ukiendelea kufichua upungufu.
Mkaguzi Mkuu Nancy Gathungu ameonya kwamba vyama vya kisiasa vinanyimwa fedha zinazohakikishwa na katiba.
Katika ukaguzi wa hivi karibuni, alifichua kuwa vyama vilipokea Sh808 milioni katika mwaka wa fedha uliomalizika Juni 2024—chini zaidi ya mgao unaohitajika kisheria.
“Upungufu huu unaweza kuwa uliathiri vibaya shughuli zilizopangwa za vyama vya kisiasa vilivyostahiki kupokea ufadhili,” alisema Mkaguzi Mkuu.
Kiasi hicho kinahesabiwa kama asilimia 0.3 ya mapato ya kitaifa yanayoweza kugawanywa, kama ilivyoainishwa kwenye Sheria ya Mgao wa Mapato kwa kila mwaka wa matumizi.
Pengo hili la ufadhili linatokana na mzozo wa muda mrefu kuhusu fomula ya mgao wa asilimia 0.3, ambayo Hazina ya Kitaifa imepinga kuwa ni kinyume cha katiba.
© Radio Jambo 2024. All rights reserved